ОРХОН АЙМГИЙН СТАНДАРТ, ХЭМЖИЛ ЗҮЙН ХЭЛТСИЙН ТҮҮХЭН ТОВЧООН 

1981 оны 01-р сарын 01: 1981 оны 01-р сараас Эрдэнэт хотын АДХ-ын гүйцэтгэх захиргаанд Үнэ чанарын хэлтэс 2 орон тоотой байгуулагдаж, БНМАУ-ын СнЗ-ийн 1988 оны 83 дугаар тогтоолын дагуу аймаг, хотын хурлын байгууллагын зохион байгуулалтын өөрчлөлт хийгдэж, 1988 оны 05-р сарын 01-нээс Эрдэнэт хотын Стандарт, чанарын хяналтын хэлтсийг 3 орон тоотойгоор  ажиллуулж байгаад Эрдэнэт хотын АДХ-ын гүйцэтгэх захиргааны 1992 оны 01-р сарын 29-ний өдрийн 12 тоот тогтоолоор Эрдэнэт хотын Хэмжил зүйн төвийг байгуулж байсан бөгөөд түүнчлэн Эрдэнэт хотын АДХ-ын  гүйцэтгэх захиргааны 1992 оны 08-р сарын 19-ний өдрийн 83 тоот тогтоолоор хотын хэмжил зүйн төв, хотын АДХ-ын гүйцэтгэх захиргааны нийгэм эдийн засгийн  хөгжил, техник технолоийн бодлогын хэлтэст харьяалагдаж байсан Стандартчилал чанарын асуудлыг нэгтгэж, хотын Стандартчилал, хэмжил зүйн төв байгуулагдсан түүхтэй.

МАХН-ын ТХ, БНМАУ-ын СнЗ-ийн 1979 оны 19 дүгээр тогтоолоор Эрдэнэт хотын АДХ-ын гүйцэтгэх захиргаанд Үнэ, чанарын хэлтэс 2 орон тоотой байгуулагдаж, даргаар нь Б.Норжинсүрэн томилогдон ажиллаж байлаа.

1988 оны 05 дугаар сарын 01: БНМАУ-ын СнЗ-ийн 1988 оны 83 дугаар тогтоолын дагуу Эрдэнэт хотын Стандарт, чанарын хяналтын хэлтсийг 3 орон тоотой болгон, даргаар нь Н.Цээсүрэн томилогдон ажиллаж байсан.

1992 он 01 дүгээр сарын 29: Эрдэнэт хотын АДХ-ын гүйцэтгэх захиргааны 1992 оны 12 дугаар тогтоолоор Эрдэнэт хотын Хэмжил зүйн төвийг байгуулж, даргаар нь Д.Эрдэнэдалайг томилон ажиллуулж байлаа.

1992 оны 08 дугаар сарын 20: Эрдэнэт хотын АДХ-ын гүйцэтгэх захиргааны 1992 оны 83 тоот тогтоолоор Эрдэнэт хотын Хэмжил зүйн төв, Эрдэнэт хотын АДХ-ын гүйцэтгэх захиргааны нийгэм эдийн засгийн хөгжил, техник технологийн бодлогын хэлтэст хаярьяалагдаж байсан Стандартчилал, чанарын асуудлыг нэгтгэж, Эрдэнэт хотын Стандартчилал, хэмжил зүйн төвийг байгуулж, даргаар нь Б.Дэмбэрэл томилогдсон.

1992 оны 12-р сарын 16: Хотын АДХ-ын Гүйцэтгэх захиргааны 1992 оны 11-р сарын 15-ны өдрийн 276 тоот захирамжаар Б.Дэмбэрэлийг өөрийнх нь хүсэлтээр ажлаас чөлөөлж, 1992 оны 12-р сарын 16-ны өдрөөс Д.Өлзийбаярыг томилон, энэ хугацаанд Ц.Бат-Эрдэнэ захирлын ажлыг түр орлон гүйцэтгэхээр тохирчээ. 

1995 оны 10 дугаар сарн 21: Мөн захирамжаар Стандартчилал, хэмжил зүйн төвийн захирлаар Д.Өлзийбаярыг томилсон бөгөөд Стандартчилал, хэмжил зүйн Үндэсний төвөөс анх итгэмжлэлийн комисс  ирж, тус байгууллагын сорилтын болон хэмжил зүйн лабораториудыг итгэмжлэлд хамруулж, итгэмжилсэн ба үүнээс хойш 1997, 1999, 2002, 2004, 2008, 2011, 2015, 2019 онуудын итгэмжлэлд амжилттай дүн үзүүлж итгэмжлэлээ сунгуулан ажиллаж байна. онуудад давтан итгэмжлэлэд хамрагдан ажилласан байна.

2001 оны 01-р сарын 18: Орхон аймгийн Засаг даргын 2001 оны 21 тоот захирамжаар Стандартчилал, хэмжил зүйн төвийн захирлаар С.Чулуунбатыг томилон ажиллуулсан байна.

Өнөөдрийн байдлаар боловсон хүчин, эталон тоног төхөөрөмж, материаллаг баазын хувьд ихээхэн өссөн бөгөөд аймгийн хэмжээнд Стандартчилал, сорьцын хяналт, хэмжил зүйн төрлөөр төрийн бодлогыг хэрэгжүүлэх бүрэн боломжтой байгууллага болон өсөж хөгжлөө. Орхон аймгийн хэмжээнд цахилгаан соронзон, хий шингэний хэмжих хэрэгслийн тоо хэмжээ зарцуулалт, даралт, массын хэмжлийн төрлүүдээр өндөр нарийвчлал бүхий ажлын эталон хэмжих хэрэгсэл ашиглан шалгалт баталгаажуулалт, сорьцын хяналт, тохирлын үнэлгээ,  стандартын салбар сангийн үйл ажиллагааг мэргэжлийн албан хаагчид гүйцэтгэн ажиллаж, үйл ажиллагаандаа шинэчлэн батлагдсан хуулиуд, холбогдох стандартууд, СХЗГ-ын даргын баталсан дүрэм, журмыг мөрдөн ажиллаж байна.

ОРХОН АЙМГИЙН

СТАНДАРТ, ХЭМЖИЛ ЗҮЙН ХЭЛТЭС

ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ СТРАТЕГИЙН ЗОРИЛГО

Байгууллагын алсын хараа:

Удирдлагын орчин үеийн дэвшилтэт арга барил, туршлагыг нэвтрүүлэн, төрийн албаны ажилтны мэдлэг чадварыг ахиулж, төрийн байгууллагын чадавхыг дээшлүүлэн, иргэд байгууллагад үзүүлэх стандартчилал, тохирлын болон хэмжил зүйн баталгаажуулалт, сорьцын хяналтын үйлчилгээ зэрэг төрийн үйлчилгээ түүний чанарыг олон улсын жишигт хүргэж, салбартаа тэргүүлэгч байх.

             Стандартчилал, хэмжил зүйн албаны хөгжил дэвшил нь Монгол улсын бүтээн байгуулалтын түүхийн салшгүй бүрэлдэхүүн хэсэг юм. Манай оронд стандартчилал,  хэмжил зүйн ажил нь 1921 оноос хойш улс орны эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх зорилт, удирдлагын арга хэлбэртэй нягт уялдаатай, тодорхой үе шаттай хөгжиж ирсэн билээ.

            Стандартчилал, хэмжил зүйн алба Монгол улсын үйлдвэрлэл, үйлчилгээний бүхий л салбарт стандартаар дамжуулан дэвшилтэт технологи нэвтрүүлэх, хэмжүүрийн үндэсний эталоныг бий болгон хэмжлийн нэгдмэл байдлыг хангах, бүтээгдэхүүний чанарыг баталгаажуулах тогтолцоог бүрдүүлэн, стандартчилал, хэмжил зүйн үйлчилгээг өндөр түвшинд гүйцэтгэж байгааг тэмдэглэн хэлэхэд таатай байна.

            Стандарт, хэмжил зүйн газар нь Олон улсын стандартчиллын байгууллагын удирдах зөвлөлийн гишүүнээр сонгогдон ажиллаж байгааг төв орон нутагт ажиллаж буй стандарт, хэмжил зүйн ажилтнуудын хөдөлмөр зүтгэлийг олон улсын түвшинд хүлээн зөвшөөрч байгаагийн илрэл, Монгол улсын стандартчиллын тогтолцооны хөгжил, дэвшлийн үнэлгээ гэж үзэж болно. Стандарт, хэмжил зүйн газар нь төв орон нутгийн 21 аймагт салбар, хэлтсүүдийн үйл ажиллагааг удирдан чиглүүлж, үндэсний стандартыг олон улсын түвшинд хүргэх чиглэлээр өргөн цар хүрээтэй ажил хийж байгааг талархан тэмдэглэж байна.

            Манай байгууллага анх 1981 оны 01 сараас Эрдэнэт хотын АДХ-ын гүйцэтгэх захиргаанд Үнэ, чанарын хэлтэс нэртэйгээр байгуулагдсан ба бид аймгийн хөгжлийн чиг хандлагад нийцүүлэн экспортыг нэмэгдүүлж үндэсний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд стандартчилал чанар хэмжилзүйн бодлогоор дэмжихэд  чиглэн ажиллаж байгаагийн зэрэгцээ “Стандартчилал, тохирлын үнэлгээний тухай”, “Хэмжлийн нэгдмэл байдлыг хангах тухай“  болон “Хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах тухай” хуулиуд болон холбогдох бусад хууль тогтоомжуудыг хэрэгжүүлэхэд үйл ажиллагаагаа чиглүүлэн, Стандартчилал, хэмжил зүйн ажлыг улам боловсронгуй болгож стандартаар дамжуулан орон нутагт үйлдвэрлэл, үйлчилгээний салбар, нийгмийн хүрээнд дэвшилтэт технологи, менежментийн орчин үеийн арга  хэлбэрийг нэвтрүүлэх, дэвшлийг хөтлөгч байх үүргээ нэр төртэй биелүүлж, стандартчилал, хэмжил зүйн үйлчилгээний хөнгөн шуурхай байдал, чанарын өндөр түвшинг хангахаар шамдан ажиллаж  байна.

                     Даяарчлал, зах зээлийн хөгжлийн шаардлагын дагуу чанар, стандарт, хэмжил зүйн ажил, үйлчилгээний цар хүрээ нэмэгдэж, олон улсын нийтлэг чиг хандлагын голдирлоор хөгжих ирээдүй нээгдэж байгаатай холбогдуулан тус байгууллага шинэчлэлтийг эрчимжүүлэх бодлого, чиглэлээ тодорхойлж, үйл ажиллагаагаа зах зээлийн зарчимд нийцүүлэн өөрчлөх зорилтыг амжилттай хэрэгжүүлж байна. Үүний нэг тод жишээ бол байгууллагын үйл ажиллагаандаа Чанарын удирдлагын тогтолцооны MNS ISO 9001:2016 стандартыг нэвтрүүлж,  гэрчилгээжсэн явдал юм. Цаашид манай хамт олон стандартчилал, тохирлын үнэлгээ, хэмжил зүйн ажил үйлчилгээний хүрээг улам өргөтгөж, аймгийнхаа эдийн засаг, хүн ардынхаа амьдралын чанарыг  дээшлүүлэхэд хүчин зүтгэх сайхан боломжийг алдахгүйн төлөө ажиллах болно.           

Манай байгууллагатай хамтран ажилладаг өмчийн бүх л аж ахуйн нэгж, байгууллагууд, ажилтнууд, иргэдэд ажил, амьдрал өөдлөн дэвжихийн ерөөл дэвшүүлье.

Тус хэлтэс нь Стандарт, хэмжил зүйн  газраас стратегийн төлөвлөлт, зохицуулалтаар хангагдаж, Орхон аймгийн хэмжээнд стандартчилал, бүтээгдэхүүн үйлчилгээний болон хэмжил зүйн  баталгаажуулалт, сорьцын  хяналт хийх  чиг үүргийг хэрэгжүүлж ажилладаг байгууллага юм. 

            1.1  Байгууллагыг байгуулсан хууль болон бусад эрхийн акт, үндэслэл:

1921 онд Ардын хувьсгал ялж, улс орон хөгжлийн шинэ замд шилжин орсон хувьсгалт эргэлтийн үед Монгол улсад бий болсон анхны төрийн байгууллагуудын нэг нь 1923 онд үүсгэн байгуулагдсан “Жин хэмжүүрийн товчоо” байсан бөгөөд үйл ажиллагааныхаа хүрээгээ тэлсээр  эдүгээ үндсэн 8 нэгж, 1 алба мөн орон нутгийн 20 аймагт салбар хэлтэстэй, салбарын хэмжээнд 420 гаруй ажилтан, албан хаагчид бүхий засгийн газрын тохируулагч агентлаг болтлоо хөгжиж  99 дэх жилдээ ажиллаж байна.

Тус хэлтсийн үндэс суурь нь 1981 онд Аймгийн АДХ-ын гүйцэтгэх захиргааны дэргэд "Үнэ чанарын хэлтэс" нэртэйгээр МАХН-ын төв хороо, Сайд нарын зөвлөлөөс "Улс ардын аж ахуйд бүтээгдэхүүний чанарын удирдлагын зохион байгуулалтыг сайжруулах зарим арга хэмжээний тухай 1979 оны 19 дүгээр тогтоолыг хэрэгжүүлэх" зорилготойгоор байгуулагджээ. Энэ үеэс сум нэгдэл, зарим үйлдвэр, аж ахуйн газруудад үнэ чанарын асуудал хариуцсан алба, албан тушаалтан ажиллах болсон байна.

         1988 оноос төр засгаас явуулсан стандарт, стандартчиллын ажлын хэмжээ ихээхэн нэмэгдсэн учир Хэмжил зүйн хяналтыг орон нутагт ойртуулах зорилгоор БНМАУ-ын СнЗ-ийн 1988 оны 83-р тогтоолын дагуу  аймаг, хотын хурлын байгууллагын зохион байгуулалтын өөрчлөлт хийж, 1988 оны 05-р сарын 01-нээс Эрдэнэт хотын "Стандарт, чанарын хяналтын хэлтэс" нэртэйгээр зохион байгуулан үйл ажиллагаа явуулах болсон байна. Энэ үеэс тус хэлтэс нь орон нутгийн хэмжээнд үнийн асуудлыг хариуцахгүй болж бүтээгдэхүүн ажил үйлчилгээний чанарын хяналт талдаа түлхүү анхааран ажиллах болсон байна. 

            Зах зээлд шилжсэнээр нэр төрөл нь олширсон олон гарал үүсэлтэй бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний чанар, хэрэглээний аюулгүй байдлыг хангах явдал чухлаар тавигдаж Эрдэнэт хотын АДХ-ын гүйцэтгэх захиргааны 1992 оны 01-р сарын 29-ний өдрийн 12 тоот тогтоолоор Эрдэнэт хотын Хэмжил зүйн төвийг байгуулж ажиллуулсан байна. 1992 онд Засгийн газрын тухай хууль батлагдаж шинэ бүтэц зохион байгуулалтад орсноор аймгуудад Стандартчилал хэмжил зүйн байгууллагуудыг бие даасан босоо удирдлагатай байгууллага болон өөрчилсөнтэй холбогдуулан Эрдэнэт хотын АДХ-ын гүйцэтгэх захиргааны 1992 оны 08 дугаар сарын 19-ний 83 тоот тогтоолоор хотын хэмжил зүйн төв, хотын АДХ-ын гүйцэтгэх захиргааны нийгэм эдийн засгийн хөгжил, техник технологийн бодлогын хэлтэст харьяалагдаж байсан Стандартчилал чанарын асуудлыг нэгтгэж, хотын "Стандартчилал хэмжил зүйн төв" байгуулагдсан түүхтэй.

Засгийн газрын 2008 оны 67 дугаар тогтоолын дагуу  Орхон аймгийн Засаг даргын 2009 оны 03 дугаар сарын 10-ны өдрийн захирамжаар тус төвийн нэрийг өөрчилж, аймаг орон нутгуудад Стандартчилал хэмжил зүйн хэлтэс гэсэн нэртэйгээр үйл ажиллагаагаа явуулан, Тэргүүн Шадар сайдын харъяаны тохируулагч агентлаг Стандартчилал хэмжил зүйн газар гэсэн нэртэй болж өөрчлөгдсөн. 2016 онд хэлтсийн нэр  “Стандарт, хэмжил зүйн хэлтэс” болж өөрчлөгдсөн нь 2016 оны Монгол улсын Засгийн газрын 4 дүгээр тогтоолоор удирдах дээд байгууллага “Стандартчилал, хэмжил зүйн газар”  нь “Стандарт, хэмжил зүйн газар” гэж нэрээ өөрчилсөнтэй уялдсан байна.

          1.2. Байгууллагын статус:

        Орхон аймгийн  “Стандарт, хэмжил зүйн хэлтэс“ нэртэйгээр, өөрийн үйл ажиллагааны дүрмийг баримтлан, хэмжих хэрэгслийн шалгалт тохируулга, баталгаажуулалт, бараа, бүтээгдэхүүний чанарын сорилт, хяналт гэсэн үндсэн үйл ажиллагаа эрхлэхээр улсад бүртгэгдсэн төрийн захиргааны байгууллага юм.

          1.3. Байгууллагын бүрэн эрх:

Хэлтэс нь

1. “Стандартчилал техникийн зохицуулалт, тохирлын үнэлгээний итгэмжлэлийн тухай “хуулиар тогтоосон дараах  бүрэн эрхтэй:

• бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлыг хангах, өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, хэрэглэгчийн эрх, ашгийг хамгаалах зорилгоор тохирлын үнэлгээг хуульд заасны дагуу явуулах;
• стандарт, техникийн зохицуулалтын улсын мэдээллийн салбар санг ажиллуулах;
• иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад стандарт боловсруулах талаар арга зүйн зөвлөгөө өгөх;
• хариуцсан асуудлаар төлбөртэй ажил, үйлчилгээ эрхлэх, сургалт явуулах

2. “ Хэмжил зүйн тухай “хуулиар тогтоосон дараах бүрэн эрхтэй :

• хэмжил зүйн хууль тогтоомж, Засгийн газрын шийдвэрийг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах;
• ажлын эталоныг бий болгох, хадгалах, ашиглах, тэдгээрийн нэгж дамжуулалтыг хангах;
• хэмжих хэрэгсэлд шалгалт баталгаажуулалт хийх;
• хэмжих хэрэгслийн шалгалт тохируулга хийх.

3. Засгийн газрын 2010 оны 281 дүгээр тогтоолоор батлагдсан  “Монгол улсын сорьцын хяналтын дүрэм”-д заасан дараах эрхтэй:

• Сорьцын баталгаажуулалтын байдалд хяналт тавьж холбогдох хууль тогтоомжийн биелэлтийг хангуулах , Тодруулбал:
  • эрдэнэс олборлолтын бүртгэл нь зохих хууль тогтоомжийн дагуу хийгдэж байгаа эсэх;
  • байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэний үнэт металлаар үйлдвэрлэсэн эдлэлийн сорьц нь стандартад тохирч байгаа эсэх;
  •  байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэний эрдэнийн чулуугаар үйлдвэрлэсэн эдлэлийн тодорхойлолт нь үнэн эсэх;
  • импортоор оруулж ирсэн эрдэнэсийн сорьц, эрдэнийн чулууны тодорхойлолт нь худалдааны гэрээ болон гэрээнд заасан сорьцын баталгааны тэмдэг, эрдэнийн чулууны тодорхойлолттой тохирч байгаа эсэх;
  • үнэт эдлэлийн сорьцын баталгааны болон үйлдвэрлэгчийн барааны тэмдгийн хэв загвар, дардсыг магадлан шалгах;
  •  үнэт металлын сорьц тогтоох шинжилгээний дүн, эрдэнийн чулуу тодорхойлсон талаар гарсан маргааныг таслан магадлах /экспертийн/ шинжилгээ хийх;
  • эрдэнэсээр хийсэн эдлэлийн бүртгэлд ашиглаж байгаа хэмжих хэрэгсэл нь хэмжих хэрэгслийн баталгаажуулалтад хамрагдсан эсэх зэрэгт хяналт тавих,
• сорьц тогтоох шаардлагатай эдлэлийг үнэт металлын сорьц тогтоох лабораторид шилжүүлж шалгуулах,
• Дүрмийн заалтыг зөрчсөн байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэн албан тушаалтанд хуульд заасан  хариуцлага хүлээлгэх зэрэг болно.

          1.4. Байгууллагын харьяалал:

Шадар сайдын эрхлэх асуудлын хүрээний тохируулагч агентлаг  Стандарт, хэмжил зүйн газрын орон нутаг дахь салбар.

          1.5. Байгууллагын үндсэн чиг үүрэг:

СХЗХэлтэс нь аймгийн хэмжээнд стандартчиллын үйл ажиллагаа, хэмжлийн нэгдмэл байдлыг хангах, бүтээгдэхүүний тохирлын үнэлгээг явуулахад "Монгол улсын үндсэн хууль", ”Стандартчилал, техникийн зохицуулалт, тохирлын үнэлгээний итгэмжлэлийн тухай”, “Хэмжил зүйн тухай" хуулиуд болон Засгийн газрын, Засаг даргын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд үйл ажиллагаагаа чиглүүлэн ажилладаг бөгөөд стандартчилал, бүтээгдэхүүн үйлчилгээ, хэмжил зүйн баталгаажуулалт, тохирлын үнэлгээ, сорьцын хяналтын үйл ажиллагаагаар дамжуулан аймаг, орон нутгийн хэмжээнд нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийг хурдасгах, үндэсний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, иргэдийн эрүүл аюулгүй орчинд ажиллаж амьдрах, чанартай бүтээгдэхүүн , ажил, үйлчилгээ хэрэглэх нөхцөлийг хангах, бизнес эрхлэх таатай орчинг бүрдүүлэх, байгаль орчин, хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах чиг үүрэгтэй.

Байгууллагын эрхэм зорилго:

Орхон аймгийн эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн чиг хандлагад нийцүүлэн экспортыг нэмэгдүүлж, үндэсний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд стандартчилал, хэмжил зүй, тохирлын үнэлгээ, сорьцын хяналтын бодлого үйл ажиллагаагаар дэмжлэг үзүүлж, дэлхийд өрсөлдөх чадвартай бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг бий болгоход оршино.

Байгууллагын уриа:

ЧАНАР БИДНИЙ ЗОРИЛТ 

Эрхэм зорилгыг хангаж ажиллахын тулд дараах үндсэн зарчмыг үйл ажиллагаандаа эрхэмлэнэ.

• Хууль дээдлэх, шударга байх: Хэлтэс нь бүхий л үйл ажиллагаандаа шударга ёсыг эрхэмлэн, Монгол Улсын Үндсэн Хууль холбогдох бусад хуулийг дээдлэн, сахин биелүүлэх, улс төрийн аливаа нөлөөлөлд автахгүй байх.
• Мэргэшсэн тогтвортой байх: Байгууллагын үндсэн чиг үүргийг хэрэгжүүлэх албан хаагчид нь хариуцсан албан тушаалаа эрхлэх мэргэжлийн өндөр ур чадвар, боловсрол, мэргэшлийн бэлтгэл сайтай байж, нийгмийн шаардлагад нийцсэн чадварлаг албан хаагч байна.
• Ил тод шуурхай байх: Хэлтсийн үйл ажиллагаа нь ил тод нээлттэй байж, иргэдийн сэтгэл ханамжид нийцсэн төрийн үйлчилгээг цаг алдалгүй шуурхай бодитой хүргэнэ.
• Хариуцлага хүлээх: Эх орон, ард түмнийхээ өмнө хүлээсэн үүрэг хариуцлагаа биелүүлж, төрийн албаны ёс зүйн хэм хэмжээ, төрийн байгууллагын нэр хүндийг эрхэмлэн дээдэлнэ.

Байгууллагын үнэт зүйл:

• Чадварлаг, мэргэшсэн
• Ажилч, хичээнгүй
• Найрсаг, ёс зүйтэй
• Ардчилал, тэгш эрхтэй
• Арвич хямгач