Тэрээр донжтой стиль шигээ цэгцтэй яриатай.  Хэчнээн урт сэдэв ярьсан ч сул үг барагтай унагадаггүйг түүний яриаг дуу хураагчаас буулгаж суухдаа мэдэв.  Стилийн хувьд “Эрка эгч хэзээний л ийм ганган, жавхаатай эмэгтэй шүү дээ” гэж хамт ажиллагсад нь хэлж байна лээ. Тэр бол Стандарт, хэмжил зүйн салбарт 20 гаруй жил ажилласан Цог-Эрдэнийн  Эрдэнэбаяр юм. 

Стандартын төслөө торонд хийчхээд, утсаа энгэртээ зүүчхээд автобусанд суугаад явдаг байлаа

Түүний хэлдгээр тэрээр “Социализмын бүтээгдэхүүн”. Ер нь стандарт, хэмжил зүйн салбарын ахмад боловсон хүчний олонх нь Орост мэргэжил эзэмшсэн хүмүүс байдаг. Эрдэнэбаяр эгчийн хувьд 1988 онд Ленинградын улсын их сургуульд Нийгэм судлаач, багш мэргэжил эзэмшсэн. Сургуулиа төгсөж ирээд МУИС-т мэргэжлээрээ ажиллаж эхэлсэн бөгөөд Стандарт, хэмжил зүйн газарт ажиллах санал түүнд ирснээр энэ байгууллагын нэг эд эс болжээ. “Анх энэ байгууллагад Даргын туслахаар ороод стандартын чиглэлээр сурч мэдэх зүйл их байсан учраас Стандартын үндэсний зөвлөлийн нарийн бичгийн даргаар ажиллаж эхэлсэн. Тухайн үед тэр зөвлөлд бүх яамдаас төлөөлөл орсон,  төр, үйлдвэрлэгч, олон нийтийн гурван талын төлөөлөл багтдаг байсан. Тэгэхдээ стандартыг зүгээр нэг техникийн хороогоор хэлэлцээд өнгөрдөг биш бүх яамдаас саналыг нь авна. Тэр  үед интернэтийн хэрэглээ тийм өргөн байгаагүй учраас бүх стандартынхаа төслийг хэвлэж аваад, өөрийн биеэр аваачиж өгнө. Тэгэхэд залуу ч байж, идэвхтэй ч байж. Тухайн үед хэвлэх машин ховор болохоор ажлын цагаар надад олдохгүй. Ажил тарсны дараа үлдэж байгаад нөгөө стандартын төслүүдээ хэвлэнэ. Нэг хурлаар дор хаяж 40-50 стандарт баталдаг байсан. Хонох нь холгүй болж байж хэвлэнэ. Тухайн үед байгууллагын машин унаа гэж байхгүй болохоор гадуур явдаг хүмүүстээ автобусны сарын билет өгдөг байсан. Стандартын төслөө торонд хийчхээд аваад явна. Тэгэхэд гар утас дөнгөж дэлгэрч байсан. Утсаа хүзүүнээсээ зүүчихнэ. Тэгээд очихоосоо өмнө яамдын хэлтсийн дарга нар руу ярина. Учир нь хэлэлцэгдээгүй, технологийн нарийн  зүйлтэй драфт байгаа учраас хаа хамаагүй үлдээж болохгүй. Яг гарт нь л өгнө. Тэр зузаан төслийг өгөөд, “14 хоногийн дараа үндэсний зөвлөлийн хурал болно шүү, та материалаа сайн судлаад асуултаа бэлдээд орж ирээрэй” гэнэ. Тэд ч их хариуцлагатай хандана” хэмээн тэрээр хуучилсан. Нэг сонирхолтой баримт дурдахад, түүнийг Стандартын үндэсний зөвлөлийн нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байх үед Монгол Улсын нэрийн товчлолыг MNG байсныг MGL болгох тухай хурал болж, гишүүдийн санал яг хоёр хуваагдчихаж. Тухайн үед СХЗГ-ын дарга нь үндэсний зөвлөлөө даргалдаг байсан бөгөөд тэр хурал дээр дарга нь гадагшаа ажилтай явсан тул оролцоогүй байж. Тиймээс нарийн бичгийн даргад санал хагалах үүрэг оногдож, MGL болсон түүхтэй юм билээ.

“Үндэсний зөвлөлийн нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байхдаа би их зүйл сурсан.  Зөвлөлөөр хэлэлцэж байгаа төслийн драфтыг нэг бүрчлэн уншиж байхдаа стандартын мөн чанар гэж юу юм бэ гэдгийг ойлгосон. Салбар хариуцсан стандартчилагч нар шиг технологийнх нь зүйл рүү нарийн орохгүй ч стандартыг бичихэд яах ёстой юм, хэлэлцэхэд яах ёстой юм, агуулгыг нь яаж тавивал хүнд илүү хүрдэг юм бэ гэдэг тал дээр хуучны мундаг стандартчилагч нараас их зүйл сурсан. Одоо байгаагаас манай стандартын “ассууд” болох Г.Эрдэнэбилэг, Б.Ундраа нар байна. Сургуулиа төгсөж ирээд л стандарт дээр ирсэн, мундаг чамбай хүмүүс. “Эхлээд та нар стандартаар ор, их зүйл сурна” гэж би залууст хэлдэг юм. Харахад нэг цаас нухаад байгаа мэт хэрнэ стандарт хийнэ гэдэг хамгийн хүнд хөдөлмөр. Учир нь аливаа зүйлийн хэм хэмжээг тогтоож өгнө гэдэг бол хамгийн хариуцлагатай ажил. Тэр хэрээрээ хүнийг ч хүмүүжүүлдэг. Стандарт хийж байгаа хүн хэзээ ч замбараагүй байдаггүй. Бичиг цаастай харьцаж байгаа, албан бичиг бичиж байгаа, аливаа зүйлд хандаж байгаа байдал маш эмх цэгцтэй” хэмээн тэрээр ярилаа.

Аливаа ажлыг сэтгэлээ зориулаад хийхээр хамт олон хүрээлээд ирдэг юм билээ

Стандарт, хэмжил зүйн газарт ирээд Эрдэнэбаяр эгчийн эрхэлсэн гурав дахь албан тушаал бол хүний нөөцийн менежер. Тэрээр энэ албан тушаал дээр 7-8 жил ажилласан бөгөөд хамгийн их зүрх сэтгэлээ зориулж ажиллаж байсан дурсгалтай үе гэдэг юм билээ. “Манайд нэг ойн арга хэмжээ болох дөхөж байлаа. Тэр арга хэмжээг тааруулж чөлөөндөө гарах гэж байгаа хэдэн ахмадаа шагнуулчихмаар байдаг. Тэр үед төрийн одон медаль гэдэг чинь ховор байлаа шүү дээ. Өдөр болгон очсоор байгаад Ерөнхийлөгчийн тамгын газрынхантай бараг танил болсон. Тэгтэл ашгүй хоёр хүн шагнах болов. Манайхан жижиг Нэргүй гэж авгайлдаг байсан эгч нэг нь байсан. Манайхан бөөн баяр. Коридорт таарсан хүмүүс “Хүүе Нэргүй эгч шагнуулах болсон гэнэ” гээд шар байшингаараа нэг баярлаж байсан” хэмээн тэрээр дурссан. Бас нэг дурсгалтай зүйл нь тухайн үед төрийн албаны салбар зөвлөлийг дэргэдээ байгуулж байжээ. “Манайх 20 аймагт салбартай, төв орон нутгийн 400 гаруй ажилтан, албан хаагчидтай. Тиймээс газар дээрээ төрийн албаны салбар зөвлөл байгуулах хүсэлт өгснөөр шийдэгдэж байсан. Дэргэдээ зөвлөлтэй байна гэдэг олон давуу талтай. Одоо босоо удирдлага руугаа эргээд орж байгаа юм чинь салбар зөвлөлөө байгуулаад авахыг бодоорой гэдэг юм” гэсэн.

“Хүний нөөцөөр ажиллаж байх тэр хугацаанд би үнэхээр ажилдаа бүх цаг зав, зүрх сэтгэлээ зориулж байсан санагддаг юм. Хагас бүтэнд ч хүүхдүүдийнхээ хувцсыг угааж тавьчхаад ажил дээр ирээд юмаа хийгээд суудаг байсан. Хүн ер нь аливаа ажлыг сэтгэлээ зориулаад хийгээд ирэхээр хамт олон ч их хүрээлдэг юм билээ. Ажил ч их сайхан амжилттай явдаг юм билээ. Төрийн албаны зөвлөлийн том шалгалт намайг хүний нөөц байхад 2-3 ч удаа ирж сайн үнэлгээ авч байсан. Тэр үед ном товхимол цөөн. ISO -оос ирсэн сэтгүүлийг хувааж аваад орчуулдаг байлаа” гэж мөн тэрээр дурссан юм.

Байгууллагынхаа давсан орлогоос албан хаагчдынхаа нийгмийн асуудлыг шийддэг байдал тухайн үед ч байсан бөгөөд одоогийнх шиг өргөдлийн дарааллаар биш бодит шаардлагатай хүнээ олж өгдөг байсан тухай Эрдэнэбаяр эгч хөгжилтэй ч гэмээр түүх ярьсан юм. “Энэ хүн үнэхээр орон сууцны асуудалтай байна уу, үнэхээр хадмындаа амьдарч байна уу гэдгийг нь шалгахын тулд оройн цагаар айлаар явдаг байлаа шүү дээ. Тэр нь нийгмийн асуудлыг шалган нягтлах комисс нэртэй” гэсэн түүний ярианаас ажлаа үнэхээр л сэтгэлээсээ хийж байсан нь харагдана.

Стандарт, хэмжил зүйн салбарт нэг орсон бол гарч чаддаггүй

Тэрээр хүний нөөцийнхөө ажлаас сургагч багш руу шилжсэн түүх бас л өөрийн гэсэн түүхтэй. “Тухайн үед ISО-гийн сургалтыг Гэрэл,  Намжил буюу бид На гэж авгайлдаг багш заадаг байсан. Тэд өөр өөрийн үндсэн ажилтай учраас хичээл заах зав багатай. Гэтэл би сургалтын төлөвлөгөөтэй байдаг. Тэгээд нэг өдөр шийдсэн. Алийн болгон тэр завгүй хүмүүсийг гуйх вэ, өөрөө заадаг болъё” гэж. Стандартын үндэсний зөвлөлд байхдаа стандартын хэм хэмжээ, шаардлагын ерөнхий мэдлэгийг олж авсан. Дээр нь би нийгмийн ухааны багш хүн. Тэгээд Намжил гуайгаас надад хичээл зааж өгөөч гэсэн. Тэгэхэд “За ашгүй, намайг хичээл заа гэхгүй амар болох нь” гэх байх гэж бодтол “Хүний өөрийнх нь хичээл зүтгэл л мэднэ дээ” гэсэн үг “Заавал сурах юм шүү” гэж намайг бүр хурцалсан.  Хүнд хэрэгтэй үед нь хэрэгтэй үгийг нь хэлэх ямар чухал гэдгийг тэгэхэд ойлгосон. Магадгүй тухайн үед Намжил багш “Өө тэг тэг” гээд уриалгахан хандсан бол би багш болж чадахгүй байсан ч байж болно. Тэр үед ISO –ийн сургалт ховор ирдэг, цөөхөн хүн явдаг байсан. Нэг өдөр дарга дээр ороод учир байдлаа хэлэхэд, юу ч гэсэн Гадаад харилцаан дээр бичиг баримтаа бүрдүүлээд өгчих гэсэн. Тэгэхэд Энхтайван гэж дарга байсан. 14 хоногийн дараа өөрөө залгаад, Солонгост ажилтны баталгаажуулалтын чиглэлээр сургалтад явуулах боллоо гэсэн. Асуудлыг минь хурдан шийдэж өгсөн тэр хүнд баярлаж явдаг. Энэ мэт сайхан хүмүүсийн дэмжлэгтэй ISO стандартыг зааж эхэлсэн дээ. Сургалтын дараа авдаг сэтгэл ханамжийн судалгааны талархсан сэтгэгдлээс урамшаад, сүүлдээ сургалтын тоо маань ч олшроод, манай сургалтыг хүлээдэг болоод эхэлсэн. Сургалт хийж байхдаа нэг анхаардаг байсан зүйл маань хүмүүсийн нэмэлт асуулт. Нэг бүрчлэн тэмдэглэчхээд, хүмүүсээс асууна, өөрөө эрэл хайгуул хийнэ. Тэгж яваад л стандартын сургагч багш гэдэг сайхан алдрыг хүртлээ дээ. Тэр хүртэл салбарынхаа мундаг хүмүүсээс их зүйл сурсан, өөрөө ч  их хичээсэн” хэмээн тэрээр сургагч багш болсон түүхээ хуваалцсан юм. Түүний ярианы төгсгөлд хэдэн зүйл сониучирхан асуухад тэрээр ийн хариулсан юм. 

-Анзаараад байхад энэ байгууллагын хүмүүс харьцангуй тогтвортой ажилладаг харагддаг. Энэ нь стандарт, хэмжил зүй гэдэг нарийн мэргэжилтэй холбоотой юм болов уу. Та юу гэж боддог вэ?

-Мэргэжлийн сургуулийг нь төгсөөд ирсэн энэ байгууллагын унаган мэргэжилтнүүд “Стандарт, хэмжил зүйн салбарт нэг орчихвол гарч чаддаггүй юм” гэж хэлдэг байсан. Аливаа зүйлийн хэм хэмжээ, үндсэн үзүүлэлтийг тогтоодог үнэ цэнтэй мэргэжил л дээ. Хэмжилзүйчид их нямбай, асуудалд нухацтай, баталгаа нотолгоотой ханддаг, ёстой л нөгөө “долоо хэмжиж нэг огтолно” шүү дээ. Стандартчилагчид цэгцтэй, хувийн зохион байгуулалт сайтай, шинэ сэргэг зүйлийг хамгийн түрүүнд олоод мэдчихсэн явдаг даа.

-Таны хувь хүний чанарт багш хүнд байх ёстой зан төрх байдаг шиг харагддаг. Нээлттэй байдал, харилцааны чадвар гэх мэт?

- Багын хүмүүжил ч юм уу, хүнд аль болох тусалчих юм сан гэдэг үзэл байдаг. Тиймдээ ч хүний нөөцөөр ажиллаж байхдаа нэг ч гэсэн ажилтныхаа нийгмийн асуудлыг нь шийдчих юм сан, цалинг нь нэмчих юм сан гэдэг сэтгэлээр ажилладаг байсан. Сургагч багш хийж байхдаа ч  энэ хүнд нэг ч гэсэн зүйл хэлээд өгчих юм сан гэсэн сэтгэлээр хичээлээ бэлтгэж  заадаг байсан.

-Соц үед боловсрол эзэмшсэн хүний давуу талыг та юу гэж боддог вэ?

-Аливаад үнэнч, ах захтай, хүний итгэлийг алдахгүй гэж хичээдэг. За гэсэн бол ёогүй чанар соц үед боловсрол эзэмшиж, төлөвшсөн бүхий л хүмүүсээс харагддаг юм.

-Та хэр хүчтэй эмэгтэй вэ?

- Хүчтэй эсэхээ хэлж мэдэхгүй юм. Ямар ч гэсэн найзууд “Энэ Эрка нэг эхэлсэн бол дуустал нь зүтгэчихдэг шүү” гэж хэлдэг юм.

-Оросын нэг сэтгүүлчийн номоос уншиж байсан юм. Зээ охин нь эмээгээсээ “Таны хамгийн сайхан нас хэзээ байсан бэ” гэж асуугаад 20 хэдэн нас л гэж хэлэх байх гэж бодож байтал “40 нас” гэж хариулсан байдаг. Таны хувьд хамгийн гоё нас хэзээ байсан бэ?

-Гоё гэдэг харьцангуй ойлголт. 40 нас яалт ч үгүй сайхан нас л даа. Амьдралыг ойлгоод, мэргэжилдээ ахиад, юу чадах чадахгүйгээ мэддэг болсон, бүх юм жигдрээд ирдэг нас. Гэхдээ муухай нас гэж байхгүй байх аа. Хэдийгээр би одоо тэтгэвэрт гарсан ч аз жаргалтай байна. Би өөдрөг хүн учраас бүх наснаас аз жаргалыг олдог.

Түүнээс энэ л хариултыг сонсохын тулд сүүлийн асуултыг асуусан мэт санагдана. Илүү ч үгүй, дутуу ч үгүй дэгжин төрх, хэнийг ч ялгадаггүй амьдралын олон нугачааг тэмцээд гарч чадах сэтгэлийн хүч гээд ер нь түүнээс “Эмэгтэй хүн ийм л байх ёстой байх” гэдэг мэдрэмжийг авсан билээ.